بشر از زمانی که خود را شناخت و ضرورت وجود ملزومات زندگی را احساس کرد، به فکر داشتن منسوجی بود تا او را در برابر سرما و سختی زمین محافظت نماید. پشم و موی حیوانات اولین یافته‌های بشر برای برآوردن این نیاز بود و متعاقباً پوست این حیوانات اولین زیرانداز یا به عبارت دیگر، فرش آنها بود.
به دنبال تحول ، بشر آموخت که می تواند با در هم نمودن و فشردن الیاف پشم، زیراندازی ضخیم‌تر و گرم‌تر به نام نمد تهیه نماید و با فراگیری فنون ریسندگی ، نخ‌های پشمی را تولید نمود و برای اولین بار با ادغام رشته نخ‌های افقی و عمودی نخ‌های پشم، گلیم را ابداع کرد و این سرآغازی بود برای ابداع فرش گره‌دار یا پرزدار که هنر و فنی پیشرفته‌تر بود.
انواع فرش دستباف ایرانی از نظر جنس، اندازه، طرح و رنگ
فرش های دستباف، اندازه، جنس، رنگ و حتی تفاوت‌های ظاهری و ساختاری متنوعی دارند و به روش های مختلف تولید می شوند. همین مسئله باعث شده است که فرش‌های دستباف ایرانی انواع مختلفی داشته باشند و هر کدام از آنها با نام مشخصی شناخته شوند.
انواع فرش دستباف ایرانی از نظر اندازه
اندازه‌های فرش دستباف ایرانی غالبا ۶ متری، ۹ متری، ۱۲متری و ۲۴ متری است که این اندازه با توجه به فضای محیط انتخاب میشود.
- فرش‌هایی که در اندازه‌های ۲*۳ متر، ۳٫۵*۲٫۵ متر، ۴*۳ متر و ۴*۶ متر هستند، با نام قالی شناخته می‌شوند.
- قالیچه‌ها فرش‌هایی هستند که مساحت آنها از ۴ مترمربع کمتر است و غالبا اندازه‌هایی شامل ۲٫۲۰*۱٫۴۰ متر و ۲٫۵*۱٫۵ متر دارند.
- فرش‌هایی که از نظر عرض از قالی کم عرض‌تر هستند و از نظر درازا یا طول، از ۴ متر کمتر می‌باشند، با نام کلّگی شناخته شده و غالبا در اندازه‌های ۳*۱٫۷ متر و ۳٫۷*۲ متر بافته می‌شوند.
- برخی فرشها نیز هستند که پهنای آنها از ۰٫۵ متر تا ۱٫۷۰ متر و طول آنها از ۳ تا ۱۰ متر متغیر است و در برخی موارد تا ۱۵ متر و بیشتر نیز بافته می‌شوند. این فرشها در راهروها و راه پله‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و با نام کناره شناخته می‌شوند.
- فرش‌هایی که ابعادشان ۱٫۴۰*۱٫۵ و ۱٫۶۰*۱٫۱۰ باشد، با نام ذرع و نیم شناخته می‌شوند.
- همچنین فرش‌هایی که غالبا ۱٫۳۰*۰٫۸۰ متر اندازه دارند، ذرع و چاک گفته میشود.
- برخی قالیچه‌ها نیز هستند که مساحتشان از یک مترمربع کمتر می‌باشد. این قالیچه‌ها با نام پشتی شناخته می‌شوند که غالبا اندازه‌ای شامل ۶۰*۹۰ سانتی‌متر دارند.
- پادری‌ها نیز قالیچه‌های کوچکی هستند که اندازه پاگرد در بافته می‌شوند.
قالی
به طور کلی به فرش هایی که در اندازه های ۳*۲ متر ، ۵/۳ *۵/۲ متر ، ۴ * ۳ متر و ۴ * ۶ متر باشند، قالی گفته میشود که بسته به اندازه به آنها قالی های کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ نیز می گویند.
قطعاً قالی را می توان نسبت به سایر ابعاد فرش که در ادامه آشنا می شویم، محبوب ترین و پر کاربردترین گزینه معرفی کرد، تا جایی که حتی ما از نام قالی به عنوان جایگزین فرش نیز استفاده می کنیم.
قالیچه
قالیچه به فرش هایی دست بافتی گفتی می شود که ابعاد آن از 4 متر مربع کمتر باشه و به دو دسته اصلی قالیچه سجاده ای و قالیچه پرده ای نیز تقسیم بندی می شود.
برای قالیچه ها متراژ مشخص و متعارفی وجود دارد؛ ابعاد قالیچه های سجده ای ۲۰/۲ * ۴۰/۱ می باشد و ابعاد قالیچه پرده ای نیز ۵/۲ * ۵/۱ می باشد که ریزبافت است.
کلّگی
در بین انواع فرش دستباف گزینه هایی وجود دارد که شاید ما خیلی آنها را نشناسیم و نام آنها را ندانیم، کلگی یکی از این موارد می باشد که در واقع به فرش هایی می گویند که از نظر عرض از قالی کم عرض تر و از نظر درازا از ۴ متر کمتر باشد.
ابعاد رایج برای کلگی ۳*۵/۱ متر ، ۳*۷/۱ متر و ۷/۳*۲ می باشد.
کناره
احتمالا این نوع فرش دستباف را زیاد مشاهده کرده اید، فرشی که برای راهروها و راه پله ها مورد استفاده می گیرید و عرض آن از 1.07 تا ۵/۰ متر و طول آن نیز از 3 تا 10 متر متغیر می باشد.
ذرع و نیم و ذرع و چارک
به فرش هایی که ابعاد آن ۵/۱*۰۴/۱ و ۶۰/۱*۱۰/۱ متر می باشد ذرع و نیم گفته می شود. همچنین به فرش هایی که ۳۰/۱*۸۰/۰ متر باشد ذرع و چارک اطلاق می شود.
پشتی
پشتی در اصطلاح قدیم به همان متکاهای بزرگ گفته می شد که به دیوار تکیه داده می شود، در زمان های قدیم فرش هایی بافته می شد که برای قرار گرفتن بر روی سطح این پشتی ها استفاده میشد و معمولاً افرادی که وضع مالی خوبی داشتن از این پشتی ها استفاده می کردند.
به طور کلی به قالیچه هایی که مساحت آن ها کمتر از متر مربع باشد. متداول ترین اندازه پشتی ۹۰*۶۰ سانتی متر می باشد. البته در منطقه گرگان و بجنورد به طور جداگانه برای پشت پشتی ها نوعی گلیم مبافند و داخل آن ها را با پر مرغ و ابر پر میکنند، که به این گونه پشتی ، قارچین می گویند.
پادری
آخرین گزینه در بین انواع فرش دستباف از لحاظ اندازه و ابعاد، پادری می باشد که احتمالاً با آنها آشنایی کاملی دارید. به طور کلی به به قالیچه های کوچکی که به اندازه ی پاگرد جلوی در بافته می شود در اصطلاح پادری می گویند.
نتیجه گیری
فرشها انواع و اقسام مخصوص خود را دارند که با توجه به کاربردی که برای ما دارند یا مدنظرمان است باید آنها را بشناسیم. با شناخت هرچه بهتر جنس و انواع فرش دستباف می‌توانیم به بهترین انتخاب برسیم.
